Jak wspomagać rozwój przedszkolaka
Wspomaganie rozwoju myślenia dziecięcego
Niektóre dzieci są spostrzegawcze, bardzo szybko uczą się wierszy, a potem pamiętają je przez długi czas, inne z wielkim trudem obserwują zmiany wokół siebie, zapamiętują, ale bardzo szybko zapominają to, co jeszcze niedawno recytowały z pamięci. Kiedy dziecko nawet przez krótką chwilę nie potrafi skupić sie na zadaniu, nie chce wysłuchać polecenia do końca, nie próbuje wykonać zadania, bo nie wie, o co chodzi, Rodzice powinni się zastanowić, dlaczego tak jest.
Dziecko zapamiętuje to, na co skieruje i na czym skupi swoją uwagę. Bywa jednak i tak, że bardzo chce zapamiętać wierszyk, ale to mu się nie udaje. Łatwość zapamiętywania jest pewną cechą dziecięcej pamieci, ale w dużym stopniu zalezy od umiejętności koncentracji uwagi dziecka. Zarówno koncentrację, jak i pamięć można ćwiczyć- i w ten sposób poprawiać efekty zapamiętywania.
Wspomaganie rozwoju społecznego
Dzieci zdobywając samodzielność, lepiej przystosowują się do życia w grupie; coraz chętniej podejmują wspólne zabawy, nawet wtedy, gdy ich nie planują; coraz częściej szukają kolegów do towarzystwa. Pobyt w przedszkolu jest doskonałą okazją do poszerzania kontaktów, nauki życzliwości, pokazywania, dlaczego tak ważna jest przyjaźń, jak ją nawiązać i utrzymać, na czym polega kompromis i co to jest tolerancja. Dość szybko maluchy doświadczają rywalizacji- tej dobrej, która mobilizuje, i tej złej, która przeszkadza i zniechęca do podejmowania wysiłku. Ucza się, jak cieszyć się z sukcesów i znosić gorycz porażki. Trzylatek nie ma jeszcze wielkich potrzeb ze współdziałaniem w przedszkolnej grupie, u czterolatka te potrzeby się pojawiają, u pięciolatka- rozkwitają. Trzylatek może wciąż unikać kolegow, czterolatek powinien zacząć ich szukać, a pięciolatek- zdecydowanie preferować zabawy z kolegami.
Zwracajmy uwagę na:
- funcjonowanie dziecka w grupie- jeśli cztero- pięciolatek nie dołącza do zabaw w grupie, nie szuka kolegi i nie odpowiada na żadne zachęty ze strony nauczyciela i inyych dzieci, to sygnał, że może mieć jakieś problemy ze swoimi emocjami, z fukcjonowaniem w grupie, może złe doświadczenia związane z grupą, a może brak wiary, że bycie z innymi może być źródłem radości.
- przejawy dziecięcej empatii- trzylatki są mocno skoncentrowane na sobie. Ich egocentryzm jest widoczny jeszcze długo ale empatii można je uczyć już od najmłodszych lat, np. wyobraź sobie, że jesteś Jasiem, któremu jest smutno, albo Zosią, która zgubiła ulubionego misia...- te zadania nie są zbyt trudne dla trzylatka.
- współpracę i rywalizację- dzieci lubią się ścigać, a najbardziej zależy im na tym, żeby wygrać. Lubią się chwalić i udowadniać kolegom, że robią coś najlepiej, najszybciej i wyjątkowo.
Rodzice stawiając przed dziećmi zadania, wielokrotnie zachęcają je do rywalizacji. Powinini jednak pamiętać, że jej nadmiar jest szkodliwy dla dziecięcego rozowju, bo wznieca zazdrość i psuje atmosferę w grupie. Należy ukazywać dzieciom, że ze współpracy może wyniknąć wiele dobrego i dla grupy i dla pojedynczego dziecka.
Wspomaganie rozwoju społecznego ma na celu m. in.:
- naukę aerobowanych form zachować i eliminowanie nieakcpetowanych,
- nabywanie umiejętnośći funkcjonowania w różnych grupach,
- poznanie zasad dobrej współpracy w grupie,
- rozumienie pozytywnych i negatywnych skutków rywalizacji,
- nabywanie umiejętności radzenia sobie z trudnymi społecznie sytuacjami: rywalizacją, konfliktami, stresem,
- nauczenie dziecka funkcjonowania w różnych rolach,
- pokazanie rożnych form funcjowania innych w grupie,
- naukę empatii,
- pokazanie dziecku, że zabawa może bć nie tylko źródłem przyjemności, lecz także sposobem poznawania świata, zdobywania wiedzy, odpowiadania na trudne pytania, poznawaniem kolegów,
- pomoc w odkrywaniu wiedzy o sobie i konfrontowania jej z wiedzą dorosłych i kolegów o dziecku,
- nabycie umiejętności przenoszenia dobrych wzorców zachowania z jednego środowiska do drugiego,
- zwrócenie uwagi dziecku, że naśladowanie ma swoje poztywne i negatywne skutki,
- pokazanie sensu przynależności do poszczególnych grup, wzmocenienie w tem sposób poczucia własnej wartości i poczucia społecznej przynależności.
Wspomaganie rozwoju emocjonalnego
Emocje odgrywają ogromną rolę w życiu człowieka. Wpływają na przystosowanie psychiczne i społeczne dziecka. Mae dzieci wyrażają cały repertuar reakcji emocjolnalnych: od złości do radości, przez strach, zakłopotanie, onieśmielenie. W miarę, jak dziecko dorasta, reakcje emocjonalne nie są już tak rozgległe, przypadkowe i stają się o wiele bardziej zróżnicowane. Malutkie dziecko- gdy jest niezadowolone- płacze, czasem bardzo długo i głośno, starsze swoje niezadowolenie wyraża na wiele sposobów: krzyczy, płacze, czymś rzuca, bije, ucieka mamie, kłóci się .... Wraz z wiekiem wzrasta liczna reakcji słownych, a zmniejsza się liczba reakcji ruchowych.
Trzylatek jest wciąż chwiejny emocjonalnie- od śmiechu do płaczu przechodzi w jednej chwili. Jest bardzo wrażliwy na zmiany zachodzące w otoczeniu. Czasem pojawia się strach przed nowymi sytuacjami, osobami, zwierzętami i dźwiękami.
Czterolatek jest impulsywny, ale bardziej samodzielny i zaradny, łatwiej przystosowuje się do grupy przedszkolnej i szybciej nawiązuje przyjaźnie, ma życzliwy stosunek do kolegów.
U pięciolatka obserwujemy coraz więcej przejawów uczuć wyższych, które są skierowanę na określone osoby- mamę, tatę, siostrę, nauczycielkę. Uczucia zaczynają towarzyszyć nie tylko temu, co dzieje się w danej chwili, lecz także temu, co jest planowane, o czym się rozmawia, co ktoś zapowiada. Dziecko zaczyna przewidywać skutki swoich działań nie tylko intelektualnie, lecz także emocjonalnie. Przeżywa to, co dzieje się teraz i to, co wydarzy się później w przyszłości.
Zwracajmy uwagę na:
- sposoby wyrażania emocji- w miarę, jak wzrasta dziecko, sposób wyrażania emocji powinien być mniej gwałtowny. Jest to związane z rozwojem gruczołów wydzielania wewnętrznego i uczeniem się norm zachowań akceptowanych. Najszybszy wzrost gruczołów następuje do piątego roku życia; między piątym a jedenastym rokiem życia wyraźnie zwalnia; po szesnastym roku życia znów jest szybszy. Element uczenia się też powinien być coraz bardziej widoczny wraz z wiekiem. Jeśli dziecko w wieku przedszkolnym nie wykazuje postępu w zakresie przejawianej inetnsywności emocji i wybuchy zazdrości, złości są podobnie częste u pięciolatka, jak były u trzylatka, a czasem nawet większe, należy zacząć szukać przyczyny takich zachowań.
- rozumienie trudnych pojęć- poczucie sprawiedliwości, uczciwość, prawdomówność to pojęcia nieznane wielu dzieciom. Tłumaczenie maluchom, że sprawiedliwie nie znaczy wcale to samo, po równo, jednakowo- pomoże im lepiej funkcjonować w grupie. Jeśli chcemy, by dzieci były uczciwe i prawdomówne, wyjaśniajmy, co kryje się pod tymi pojęciami, pokazujmy na przykladach i wymagajmy, by korzystały z nich w życiu codziennym.
- szanowanie wprowadzanych zasad i norm- małe dziecko wiele rzeczy robi dla własnej przyjemności; starsze potrafi już zrezygnować z nich na korzyść innej osoby. Stwarzanie sytuacji społecznych, kiedy dziecko będzie miało okazję spełnić czyjeś oczekiwania, zrobić bezintereswnie coś da innej osoby, pozwoli lepiej zrozumieć wpajaną zasadę i dziecko zacznie traktować ją jako obowiązującą.
- pojmowanie poczucia obowiązaku- nauczyciel i rodzic powinien pamiętać, że bez poczucia obowiązku nie będzie możliwy sukces szkolny dziecka. Jeśli przedszkolak zacznie już teraz odkrywać obowiązki wobec innych- w momencie opuszczenia przedszkola będzie potrafił rezygnować z bliskiej przyjemności na korzyść odgległej chęcie wywiązania się z obowiązku.
Wspomaganie rozwoju emocjonalnego ma na celu m.in.:
- nauczenie dziecka adekwatnych reakcji emocjonalnych,
- pokazanie różnych sposobów radzenia sobie ze stresem,
- nauczenie szanowania praw innych do wyrażania emocji,
- przekonanie o konieczności podporządkowania się zasadom wprowadzanym przez dorosłych bez poczucia krzywdy,
- pomoc w rozumieniu pojęć: sprawiedliwość, duma, godność, tolerancja,
- nauczenie rozróżniania emocji u innych,
- wypracowanie nawyku kończenia zadania, niezależnie od stopnia jego trudności i chęci obserwowania końcowego efektu,
- naukę takiego stawiania sobie celów, by były nie tylko osiągalne, lecz także adekwatne do możliwości,
- uwrażliwienie dziecka na potrzeby innych, na rozumienie odmienności stanów emocjonalnych kolegów.
K. Zielińska "Wspomaganie rozwoju społecznego", Wyd. Raabe, Warszawa 2014.